การวินิจฉัย
วิธีมาตรฐาน (gold standard) ในการวินิจฉัยการติดพยาธิหนอนหัวใจในสุนัข คือ การตรวจหาแอนติเจนของพยาธิหนอนหัวใจ (antigen test) แต่มักให้ผลการติดเชื้อแบบ “แฝง” หรือ occult infection หมายความว่า พบพยาธิตัวแก่แต่ไม่พบ microfilaria ในเลือด อย่างไรก็ตามแม้การตรวจนี้จะมีความจำเพาะสูง แต่จะใช้ได้เฉพาะกรณีที่สุนัขมีพยาธิหนอนหัวใจตัวเต็มวัยตัวเมียอย่างน้อย 1 ตัวเท่านั้น ในกรณีที่ได้ผลเป็นบวก นอกจากจะหมายถึงการติดเชื้อ ณ ปัจจุบันแล้ว ยังอาจบ่งชี้ถึงการติดเชื้อก่อนหน้า (preexisting infection) จึงแนะนำให้สุนัขตัวดังกล่าวตรวจซ้ำในอีก 6 เดือนต่อมา ก่อนที่จะเริ่มต้นโปรแกรมการป้องกัน สำหรับผลลบลวง (false negative) สามารถเกิดขึ้นได้ เช่น ในกรณีที่สุนัขติดพยาธิหนอนหัวใจจำนวนน้อย การติดพยาธิหนอนหัวใจเฉพาะเพศผู้ หรือบางรายอาจเกิดเป็น Ag-Ab complex เป็นต้น ดังนั้น การตรวจที่ให้ผลเป็นลบ จึงไม่สามารถยืนยันได้ 100 เปอร์เซ็นต์ว่าสุนัขตัวนั้นติดพยาธิหนอนหัวใจ
นอกจากนี้ยังสามารถวินิจฉัยด้วยการตรวจหาไมโครฟิลาเรีย ที่สามารถตรวจได้ในสุนัขที่อายุ 7 เดือนขึ้นไป โดยใช้วิธีการเรียกว่า modified knott or filtration test ด้วยวิธีการนี้จะสามารถช่วยยืนยันการติดเชื้อได้ อีกทั้งการเจอไมโครฟิลาเรียเป็นจำนวนมาก ยังบ่งบอกได้ว่าสุนัขตัวนั้นเป็น reservoir ของพยาธิหนอนหัวใจที่สำคัญ ที่อาจแพร่เชื้อไปยังสุนัขตัวอื่น ๆ ได้ หรือกรณีที่สุนัขติดพยาธิหนอนหัวใจจำนวนมาก บางครั้งอาจวินิจฉัยได้จากภาพถ่ายรังสี โดยจะพบว่าหัวใจโต และปอดมีลักษณะเป็น interstitial pattern หลอดเลือดเป็นแบบ truncated peripheral intralobar และ interlobar branches เป็นต้น
การรักษาและการป้องกัน
การรักษาสุนัขที่ติดพยาธิหนอนหัวใจ มีเป้าหมายเพื่อทำให้สุนัขอาการดีขึ้น และกำจัดพยาธิหนอนหัวใจในระยะต่าง ๆ เพื่อลดปัญหาแทรกซ้อนระหว่างการรักษา ในสุนัขที่ยืนยันว่าติดพยาธิหนอนหัวใจ การรักษาจะเริ่มที่การให้ยาในกลุ่ม macrocyclic lactones ร่วมกับ doxycycline ก่อนเพื่อกำจัดพยาธิตัวอ่อนและกำจัด Wolbachia หลังจากนั้นให้เว้น 1 เดือน แล้วจึงเริ่มทำ 3-dose protocol เพื่อกำจัดตัวเต็มวัยของพยาธิหนอนหัวใจ โดยการให้ melarsomine จากนั้นเว้น 1 เดือน แล้วจึงฉีดอีก 2 ครั้งห่างกัน 24 ชั่วโมง ด้วยวิธีการนี้จะทำให้ตัวเต็มวัยของพยาธิหนอนหัวใจค่อย ๆ ตายอย่างช้า ๆ และลดการเกิดภาวะแทรกซ้อนในการรักษา เช่น Caval syndrome ได้
ปัจจุบันผลิตภัณฑ์ป้องกันพยาธิหนอนหัวใจที่องค์การอาหารและยาของสหรัฐอเมริกา (Food and Drug Administration หรือ FDA) รับรอง คือยาในกลุ่ม Macrocyclic lactones ได้แก่ ivermectin, milbemycin oxime, moxidectin และ selamectin โดยตัวยามีประสิทธิภาพในการกำจัด microfilaria และ larval state L3 – L4 ของพยาธิหัวใจ และเป็นยาที่ใช้ได้ค่อนข้างปลอดภัยในทางสัตวแพทย์
Milbemycin oxime จัดเป็นกลุ่มยาที่น่าสนใจ เพราะนอกจากคุณสมบัติข้างต้นแล้ว ยังมีฤทธิ์ในการกำจัดพยาธิในทางเดินอาหาร เช่น roundworm, hookworm และ whipworm นอกจากนี้ตัวผลิตภัณฑ์ยังมีการพัฒนาโดยเพิ่มยากลุ่ม Afoxolaner เข้าไป เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการควบคุมปรสิตภายนอก เช่น เห็บ หมัด และไร อีกด้วย
โดยทั่วไป สุนัขสามารถเริ่มใช้ผลิตภัณฑ์ป้องกันพยาธิหนอนหัวใจได้ตั้งแต่อายุ 8 สัปดาห์ขึ้นไป และควรให้ยาอย่างต่อเนื่องทุกรอบการป้องกันของตัวผลิตภัณฑ์ อย่างไรก็ตามก่อนให้ยาครั้งแรกนั้น สัตวแพทย์ควรทำการตรวจสุขภาพทั่วไปของสุนัข ร่วมกับการตรวจหาพยาธิหนอนหัวใจด้วยการตรวจหาแอนติเจน และตรวจหาไมโครฟิลาเรีย ถ้าได้ผลเป็นบวกแสดงว่ามีตัวแก่ของพยาธิหนอนหัวใจ จำเป็นต้องทำการรักษาก่อนเริ่มเข้าโปรแกรมการป้องกัน นอกจากนี้ยังควรแนะนำให้เจ้าของพาสุนัขมาตรวจสุขภาพ และตรวจพยาธิหนอนหัวใจอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง และที่สำคัญควรแนะนำให้มีการป้องกันยุง ซึ่งเป็นพาหะนำโรคสำคัญของพยาธิหนอนหัวใจ โดยควรป้องกันทั้งบนตัวสุนัขและในสิ่งแวดล้อมอย่างสม่ำเสมอ
เอกสารอ้างอิง
Nelson T., McCall JW., Jones S., and Moorhead A. 2020. Highlights of the current canine guidelines for the prevent, diagnosis, and management of heartworm (Dirofilaria immitis) infection in dogs. American Heartworm Society. 1-6.
Lebon W, Beccati M, Bourdeau P, et al. Efficacy of two formulations of afoxolaner (NexGard® and NexGard Spectra®) for the treatment of generalised demodicosis in dogs, in veterinary dermatology referral centers in Europe. Parasites & Vectors volume. 2018.11(506): 1-10.