ทำความรู้จัก "ไร" ต้นเหตุของโรคขี้เรื้อนในสุนัขและแมว

1. Demodex spp. : หรือที่เจ้าของหลายท่านมักรู้จักกันในชื่อ “ไรขี้เรื้อนเปียก” จัดเป็นไรชนิดขุดโพรงที่มักฝังตัวอาศัยอยู่ภายในรูขุมขน (hair follicle) และต่อมไขมัน (sebaceous gland) ของโฮสต์ เป็นสาเหตุของการเกิดโรคขี้เรื้อนเปียก หรือ demodicosis ส่งผลให้สัตว์เกิดภาวะผิวหนังอักเสบ คัน ขนร่วง ผิวหนังเยิ้มแฉะ มีกลิ่นตัวแรง และความแข็งแรงของผิวหนังลดลง ส่งผลให้เกิดการติดเชื้อแบคทีเรีย หรือยีสต์แทรกซ้อนได้ง่าย ทั้งนี้ตลอดวงจรชีวิตของไรขี้เรื้อนเปียกจะอาศัยอยู่บนตัวโฮสต์ตลอดเวลา โดยเมื่อผสมพันธุ์แล้ว ไรเพศเมียจะวางไข่ในรูขุมขน หรือต่อมไขมันของโฮสต์ และตัวอ่อนจะฟักจากไข่ พัฒนาเป็นตัวกลางวัยเพื่อขึ้นมาลอกคราบกลายเป็นตัวเต็มวัยบนผิวหนังของโฮสต์ต่อไป สำหรับชนิดของไรที่พบได้บ่อยในแมว มีชื่อว่า Demodex cati และในสุนัข มีชื่อว่า Demodex canis หรือที่รู้จักกันในนาม dog follicular mite สามารถพบได้ทั่วไปบนร่างกายของสุนัข และสัตว์ตระกูลสุนัข โดยอาจพบได้เป็นปกติโดยไม่ก่อให้เกิดโรค แต่เมื่อสุนัขมีร่างกายที่อ่อนแอ เช่น เจ็บป่วย อาจส่งผลให้ไรเกิดการเพิ่มจำนวนผิดปกติ และก่อให้เกิดโรคตามมาได้ การรักษาสามารถทำได้โดยการให้ยา ivermectin แบบฉีด 300-600 ไมโครกรัมต่อกิโลกรัม ฉีดใต้ผิวหนังสัปดาห์ละครั้ง เป็นจำนวน 4 ครั้ง ร่วมไปกับการแนะนำให้เจ้าของใช้ผลิตภัณฑ์ป้องกันปรสิตภายนอกที่สามารถออกฤทธิ์ป้องกันไรได้ เช่น ยาในกลุ่มของ isoxazoline เป็นต้น

2. Sarcoptes scabiei : หรือที่เจ้าของหลายท่านมักรู้จักกันในชื่อ “ไรขี้เรื้อนแห้ง” จัดเป็นไรชนิดขุดโพรงที่สามารถพบได้ในสัตว์หลายชนิด ไม่ว่าจะเป็นสุนัข สุกร หรือกระบือ เป็นสาเหตุของการเกิดโรคขี้เรื้อนในสุนัข ส่งผลให้สุนัขแสดงอาการคันอย่างรุนแรง เกาจนขนร่วง เป็นแผล มีตุ่มสะเก็ดและผิวลอก โดยสาเหตุที่เป็นเช่นนั้นเพราะไรเพศผู้และเพศเมียตัวเต็มวัยจะขุดโพรงเพื่ออาศัยอยู่ภายใต้ผิวหนังส่วน epidermis ในชั้น stratum corneum และผสมพันธุ์ วางไข่ภายในโพรง วนเวียนเช่นนี้เรื่อยไป ไรที่อาศัยอยู่ภายในโพรงนี้เองจะหลั่งน้ำย่อยออกมาย่อยสลายเนื้อเยื่อ เพื่อดูดกินเป็นสารอาหาร ส่งผลทำให้เกิดการระคายเคือง อักเสบ หากปล่อยทิ้งไว้เป็นระยะเวลานาน ผิวหนังจะหนาตัวขึ้น หยาบ ย่น และมีสะเก็ดปกคลุม บริเวณที่พบอาการได้บ่อย คือ บริเวณขอบใบหู ใบหน้า ขา ลำตัว หรือทั่วทั้งลำตัว ทั้งนี้พบว่าไข่ของไรขี้เรื้อนแห้งสามารถมีชีวิตอยู่นอกตัวโฮสต์ได้ชั่วคราว หากมีความชื้น และสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม ทั้งนี้การติดต่อของไรขี้เรื้อนแห้ง มักพบในรูปแบบของการสัมผัสโดยตรง (direct contact) เช่น สัมผัสสัตว์ที่เป็นโรคขี้เรื้อนโดยตรง นอนบนเบาะ หรือผ้ารองนอนร่วมกัน ซึ่งสามารถหลีกเลี่ยงได้โดยการดูแลรักษาความสะอาดสิ่งแวดล้อม และแยกสัตว์ป่วยออกจากสัตว์ที่มีสุขภาพดี สำหรับการรักษาสามารถทำได้โดยการให้ยา ivermectin แบบฉีดในขนาด 300 ไมโครกรัมต่อกิโลกรัม ฉีดใต้ผิวหนังสัปดาห์ละครั้ง เป็นจำนวน 4 ครั้ง ร่วมไปกับการแนะนำให้เจ้าของใช้ผลิตภัณฑ์ป้องกันปรสิตภายนอกที่สามารถออกฤทธิ์ป้องกันไรได้ เช่น ยาในกลุ่มของ isoxazoline เป็นต้น

3. Notoedres cati : หรือที่รู้จักกันในนาม Notoedric mange จัดเป็นไรชนิดขุดโพรงที่สามารถพบได้ในแมว มีลักษณะรูปร่างคล้าย Sarcoptes scabiei แต่มีขนาดเล็กกว่า เป็นสาเหตุของการเกิดโรคขี้เรื้อนในแมว ส่งผลให้แมวมีอาการคันมาก เกาบริเวณใบหน้า และหู ทำให้ผิวหนังเกิดการอักเสบ ผิวหนังหนาตัว และมีสีเข้มขึ้น (hyperkeratinization) ทั้งนี้ตลอดวงจรชีวิตของไรชนิดนี้จะอาศัยอยู่บนตัวโฮสต์ตลอดเวลา โดยจะขุดโพรงในผิวหนังชั้น stratum corneum และออกไข่ภายในโพรงเช่นเดียวกับไรชนิดอื่น ๆ การติดต่อมักเกิดขึ้นจากการสัมผัสโดยตรง การป้องกันและแยกสัตว์ป่วยออกจากสัตว์สุขภาพดีจึงเป็นสิ่งสำคัญ อย่างไรก็ตามไรชนิดนี้สามารถพบได้ในประเทศไทยแต่ไม่บ่อยมากนัก สำหรับการรักษาสามารถทำได้โดยการให้ยา ivermectin ชนิดฉีดในขนาด 300 ไมโครกรัมต่อกิโลกรัม ฉีดใต้ผิวหนังทุก 1-2 สัปดาห์ ร่วมไปกับการแนะนำให้เจ้าของใช้ผลิตภัณฑ์ป้องกันปรสิตภายนอกที่สามารถออกฤทธิ์ป้องกันไรได้ เช่น ยาในกลุ่มของ isoxazoline เป็นต้น