ทำความรู้จักพยาธิปากขอ และแนวทางการป้องกันในสุนัข

พยาธิปากขอคืออะไร ?

พยาธิปากขอ (hookworm) คือพยาธิภายในที่อยู่ในกลุ่มพยาธิตัวกลม (nematodes) โดยชนิดที่สามารถพบได้บ่อยในสุนัขมีชื่อว่า Ancylostoma caninum และ Ancylostoma ceylanicum สามารถพบได้ทั่วไปในสุนัข โดยเฉพาะสุนัขที่มีการเลี้ยงปล่อย สามารถก่อโรคได้ในสุนัขทุกเพศ ทุกวัย ลักษณะภายนอกโดยทั่วไปมีลำตัวเรียวยาว ทรงกระบอก ลำตัวไม่มีการแบ่งเป็นข้อปล้อง กระพุ้งแก้มมีฟันสำหรับเกาะยึดกับผนังลำไส้เล็กของสุนัข

วงจรชีวิตของพยาธิปากขอเป็นอย่างไร ?

วงจรชีวิตของพยาธิปากขอเริ่มจากการที่พยาธิตัวเต็มวัยที่อาศัยอยู่บริเวณผนังสำไล้เล็กทั้งเพศผู้ และเพศเมียเกิดการผสมพันธุ์กัน และออกไข่ โดยรายงานพบว่าพยาธิปากขอสามารถออกไข่ได้สูงถึง 16,000 ใบต่อวัน ไข่เหล่านั้นจะออกสู่สิ่งแวดล้อมผ่านทางอุจจาระของสุนัข เมื่อไข่อยู่ในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม (ความชื้นสูง และอุณหภูมิประมาณ 23-30 องศาเซลเซียส) ตัวอ่อน (larvae) จะฟักออกจากไข่ภายใน 1-2 วัน ตัวอ่อนที่เพิ่งฟักออกมานี้ มีชื่อเรียกเฉพาะว่า rhabditiform larvae ซึ่งเป็นตัวอ่อนระยะที่ 1 ตัวอ่อนจะเจริญเติบโตภายในอุจจาระหรือดิน และทำการลอกคราบ 2 ครั้ง เพื่อกลายเป็นตัวอ่อนระยะที่ 3 หรือที่เรียกว่า filariform larvae ซึ่งระยะนี้เป็นระยะติดต่อ (infective stage) ที่สามารถติดต่อไปยังโฮสต์ตัวอื่น ๆ ได้ ตัวอ่อนในระยะนี้จะสามารถอยู่ในสภาพแวดล้อมได้นานถึง 3-4 สัปดาห์ หากอยู่ในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม เมื่อตัวอ่อนระยะติดต่อสัมผัสกับผิวหนังของโฮสต์ ตัวอ่อนจะทำการชอนไชผ่านผิวหนังเข้าไปยังหลอดเลือดและไหลเวียนตามกระแสเลือดไปยังหัวใจ และปอด จากนั้นจะทำการชอนไชผ่านทางหลอดลมไปยังคอหอย สุนัขจะเกิดการสำลักและกลืนตัวอ่อนเข้าไปยังลำไส้เล็ก ซึ่งในบริเวณนี้เองที่ตัวอ่อนของพยาธิปากขอจะเจริญเติบโตเป็นตัวเต็มวัยเพื่อสืบพันธุ์และออกไข่ ขยายพันธุ์เป็นวงจรเช่นนี้ต่อไป

นอกจากการชอนไชผ่านทางผิวหนังแล้ว พยาธิปากขอยังสามารถติดต่อไปสู่โฮสต์ผ่านทางช่องทางอื่น เช่น การกินไข่ระยะติดต่อ หรือการกินตัวอ่อนระยะติดต่อ (ทั้งจากการกินอาหารที่ปนเปื้อนไข่/ตัวอ่อนพยาธิ และการกินโฮสต์ข้างเคียง (paratenic host) บางชนิด เช่น หนูที่มีตัวอ่อนของพยาธิแอบแฝงอยู่ภายในร่างกาย) การติดผ่านทางน้ำนมแม่ โดยเฉพาะในแม่ที่เลี้ยงแบบปล่อย หรือไม่ได้รับการถ่ายพยาธิ โดยพบว่าในช่วง 20 วันแรกของการให้นม ลูกสุนัขที่ดูดนมแม่อาจได้รับตัวอ่อนของพยาธิเข้าไปโดยบังเอิญ ตลอดจนการติดผ่านทางรก เนื่องจากพยาธิปากขอสามารถชอนไชผ่านรกไปสู่ลูกสุนัขที่อยู่ภายในท้องแม่ได้

พยาธิปากขอก่อโรคอย่างไรในสุนัข ?

สำหรับการก่อโรคของพยาธิปากขอมักแสดงออกอย่างชัดเจนผ่านทางลำไส้เล็กซึ่งเป็นบริเวณที่พยาธิอาศัยอยู่ พยาธิปากขอตัวแก่จะใช้ฟันเกาะบริเวณลำไส้เพื่อดูดเลือดสุนัขกินเป็นอาหาร ส่งผลทำให้ลำไส้ของสุนัขเกิดแผลบริเวณเยื่อบุลำไส้ หากปล่อยทิ้งไว้เป็นระยะเวลานาน หรือร่างกายสุนัขมีพยาธิสะสมอยู่เป็นจำนวนมาก อาจนำมาซึ่งการเกิดภาวะโลหิตจาง และแผลเลือดออกบริเวณลำไส้ได้ ทั้งนี้ในสุนัขที่มีพยาธิปากขอในร่างกายจะแสดงอาการเหงือกซีด ผอม อ่อนเพลีย หายใจผิดปกติ ขนกระด้าง ผิวหยาบ ท้องเสีย และขับถ่ายเป็นเลือดได้

สามารถตรวจวินิจฉัยการติดพยาธิปากขอในสุนัขได้อย่างไร ?

การตรวจวินิจฉัยหาการติดพยาธิปากขอในสุนัขสามารถทำได้โดยการนำอุจจาระของสุนัขมาตรวจหาไข่ของพยาธิด้วยวิธีการทำให้ไข่พยาธิลอยตัวแบบมาตรฐาน (simple fecal flotation) โดยหากพบไข่ของพยาธิสามารถทำการให้ยาถ่ายพยาธิ และวางแผนการรักษาในกรณีสัตว์แสดงอาการ

การรักษา และป้องกันพยาธิปากขอในสุนัขสามารถทำได้อย่างไร ?

ในกรณีตรวจพบว่าสุนัขมีการติดพยาธิปากขอ สัตวแพทย์ควรทำการรักษาแบบประคับประคองตามอาการ ร่วมกับการให้ยาถ่ายพยาธิ เช่น หากสัตว์มีภาวะโลหิตจางอาจพิจารณาการถ่ายเลือด หรือให้ธาตุเหล็กเพิ่มเติม ให้สารน้ำและอิเล็กโทรไลต์ ตลอดจนให้อาหารที่มีโปรตีนสูงร่วมด้วย สำหรับการถ่ายพยาธิในสุนัขสามารถทำได้ทันทีที่ตรวจพบการติดพยาธิ โดยตัวยาที่สามารถออกฤทธิ์จัดการพยาธิปากขอได้ ได้แก่ pyrantel pamoate, pyrantel embonate, disophenol, mebendazole, fenbendazole, milbemycin, moxidectin, ivermection, selamectin ตลอดจน oxibendazole ทั้งนี้สัตวแพทย์สามารถค้นหาปริมาณยาที่เหมาะสม และข้อควรระวังการใช้ยาได้จากเอกสารกำกับยาแต่ละชนิดต่อไป